Zapobieganie demencji

Aktywność fizyczna jest zdecydowanie zalecanym sposobem zmniejszenia ryzyka pogorszenia funkcji poznawczych. Aktywny fizycznie styl życia jest powiązany ze zdrowiem mózgu, a osoby aktywne fizycznie wydają się być mniej narażone na pogorszenie funkcji poznawczych, demencję ogólną, demencję naczyniową i chorobę Alzheimera w porównaniu z osobami nieaktywnymi. Szczególnie najwyższy poziom aktywności fizycznej wydaje się być czynnikiem najbardziej ochronnym. W przypadku osób dorosłych w wieku 65 lat i starszych aktywność fizyczna obejmuje rekreacyjną lub wypoczynkową aktywność fizyczną, aktywność ruchową (np. chodzenie, jazda na rowerze lub pływanie), pracę zawodową (jeśli dana osoba nadal pracuje), prace domowe, zabawę, gry, sport lub zaplanowane ćwiczenia w kontekście codziennych, rodzinnych i społecznych czynności. Aktywność fizyczna poprawia również wydolność sercowo-oddechową i mięśniową, zdrowie kości i zdrowie funkcjonalne oraz zmniejsza ryzyko chorób niezakaźnych i depresji. Należy rozważyć aktywność aerobową i umiarkowany początek ze stopniowym przechodzeniem do wyższych poziomów aktywności fizycznej.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Uzależnienie od tytoniu jest powiązane się z demencją i pogorszeniem funkcji poznawczych, a także innymi zaburzeniami i schorzeniami związanymi z wiekiem. Uzależnienie od tytoniu jest również główną przyczyną zgonów, którym można zapobiec na całym świecie. Ponadto jest ono głównym czynnikiem ryzyka wielu chorób, w tym wielu rodzajów nowotworów, chorób układu krążenia i czynników ryzyka oraz zaburzeń układu oddechowego, a jego zaprzestanie znacznie zmniejsza te zagrożenia dla zdrowia. Zaprzestanie palenia tytoniu wiąże się również ze zmniejszeniem depresji, lęku i stresu oraz poprawą nastroju i jakości życia w porównaniu z kontynuowaniem palenia. Interwencje w leczeniu uzależnienia od tytoniu mogą być bardzo zróżnicowane i opierać się zarówno na strategiach behawioralnych, jak i różnych terapiach farmakologicznych. Kombinacje metod niefarmakologicznych i farmakologicznych wydają się być najbardziej skuteczne we wspieraniu rzucania palenia.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Zdrowa dieta przez całe życie odgrywa kluczową rolę w optymalnym rozwoju, utrzymaniu zdrowia, zapobieganiu chorobom i wielu stanom zwiększającym ryzyko demencji, takim jak cukrzyca i choroby układu krążenia. Dlatego też czynniki dotyczące diety mogą być powiązane z rozwojem demencji, zarówno bezpośrednio, jak i poprzez ich rolę w innych czynnikach ryzyka, a zdrowa dieta może mieć duży potencjał zapobiegawczy w zakresie zaburzeń poznawczych. Ścisłe przestrzeganie diety śródziemnomorskiej, najszerzej zbadanego podejścia dietetycznego, wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem łagodnych zaburzeń poznawczych i choroby Alzheimera, a także z lepszą pamięcią epizodyczną i ogólnym poznaniem. Spożycie owoców, warzyw, roślin strączkowych (np. soczewicy, fasoli), ryb, orzechów, oliwy z oliwek, produktów pełnoziarnistych i kawy wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem demencji lub zaburzeń poznawczych. Wyższe spożycie ryb wiąże się z mniejszym spadkiem pamięci, podobnie jak spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (pochodzących z ryb). Zaleca się również ograniczenie spożycia soli i cukru.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Podwyższony poziom cholesterolu w surowicy jest jednym z kluczowych modyfikowalnych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Częstość występowania podwyższonego poziomu cholesterolu całkowitego w różnych krajach wydaje się korelować z zamożnością: w krajach o wysokich dochodach ponad 50% dorosłych ma podwyższony poziom cholesterolu całkowitego, ponad dwukrotnie więcej niż w krajach o niskich dochodach. Podwyższony poziom cholesterolu we krwi może być związany ze zwiększonym ryzykiem demencji. W zależności od nasilenia dyslipidemii [nieprawidłowej ilości lipidów (np. trójglicerydów, cholesterolu i/lub fosfolipidów tłuszczowych) we krwi] i ogólnego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, można zmodyfikować styl życia lub metody farmakologiczne w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Zmniejszenie masy ciała i ograniczenie tłuszczów nasyconych w diecie (zmniejszenie spożycia żywności pochodzenia zwierzęcego) to najbardziej powszechne i skuteczne zalecenia dotyczące stylu życia. Dyslipidemia jest jednak często kontrolowana i leczona farmakologicznie.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Istnieje wiele dowodów łączących depresję z pogorszeniem funkcji poznawczych i demencją, a występowanie depresji niemal podwaja ryzyko demencji. Warto wspomnieć, że uszkodzenie funkcji poznawczych może być głównym objawem depresji u osób starszych; zjawisko to było kiedyś nazywane pseudodemencją. Leczenie depresji w odpowiednim czasie może zdecydowanie przyczynić się do zmniejszenia ryzyka demencji. Pomocne mogą być interwencje niefarmakologiczne, takie jak psychoedukacja (dla danej osoby i jej rodziny, w stosownych przypadkach), radzenie sobie z obecnymi stresorami psychospołecznymi, reaktywacja sieci społecznych, leczenie i/lub porady psychologiczne oraz regularna obserwacja.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Konsekwencje ubytku słuchu są często niedoceniane zarówno na poziomie indywidualnym, jak i populacyjnym. Uszkodzenie słuchu ma wyniszczające konsekwencje dla zdolności funkcjonalnych oraz dobrostanu społecznego i emocjonalnego. Pogorszenie słuchu wpływa na zdolność osób do komunikowania się z innymi, co z kolei może powodować poczucie frustracji, izolacji i samotności. Starsi dorośli, którzy już doświadczają izolujących skutków czynników związanych z wiekiem, takich jak zmniejszona mobilność, zaprzestanie prowadzenia pojazdów, śmierć partnerów lub życie w pojedynkę, są szczególnie narażeni na te psychospołeczne skutki. Utrata słuchu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem pogorszenia funkcji poznawczych lub demencji i może prawie dwukrotnie zwiększyć ryzyko wystąpienia demencji. Ubytek słuchu i uszkodzenie funkcji poznawczych lub demencja, indywidualnie i w połączeniu, przewidują zmniejszoną zdolność funkcjonalną i zwiększone obciążenie związane z opieką. Interwencje związane z ubytkiem słuchu mogą zatem znacząco poprawić wyniki osób starszych w wielu dziedzinach. Badania przesiewowe, po których następuje zaopatrzenie w aparaty słuchowe, są zalecane w celu szybkiej identyfikacji i leczenia ubytku słuchu.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Nadwaga i otyłość są jednymi z najlepiej scharakteryzowanych i potwierdzonych czynników ryzyka dla różnych chorób niezakaźnych i zostały powiązane z wieloma powikłaniami medycznymi, takimi jak cukrzyca, rak, przedwczesna umieralność i choroby sercowo-naczyniowe, zarówno jako bezpośrednie czynniki ryzyka, jak i ryzyko pośrednie dla innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, takich jak wysoki poziom cholesterolu i nadciśnienie. Otyłość stale wzrasta wśród osób starszych i ustalono związek między nadmierną masą tkanki tłuszczowej a upośledzeniem funkcji poznawczych i wyższym ryzykiem demencji. Utrata masy ciała może pośrednio zmniejszyć ryzyko demencji poprzez poprawę różnych czynników metabolicznych związanych z patogenezą zaburzeń poznawczych i demencji (tj. tolerancja glukozy, wrażliwość na insulinę, ciśnienie krwi, stres oksydacyjny i stan zapalny). Jednak bezpośredni korzystny wpływ redukcji masy ciała jest również prawdopodobny. Chociaż dowody na potencjalne korzyści poznawcze wynikające z utraty masy ciała wydają się być silnie związane ze zwiększoną aktywnością fizyczną, celowa utrata masy ciała może poprawić wydajność w niektórych obszarach poznawczych, przynajmniej u osób z otyłością. Praktyki związane ze stylem życia, które obejmują zarówno dietę, jak i aktywność fizyczną, wydają się wykazywać najlepsze wyniki.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Nadciśnienie tętnicze w średnim wieku wiąże się ze zwiększonym ryzykiem demencji w późnym okresie życia. Wzorzec podwyższonego ciśnienia krwi w połowie życia, po którym następuje szybki spadek ciśnienia krwi w późniejszym okresie życia, stwierdzono u osób, u których rozwinie się demencja. Istnieją mieszane dowody dotyczące obniżenia ciśnienia krwi w późnym średnim lub późnym okresie życia i późniejszego pogorszenia funkcji poznawczych lub demencji,  jednak istnieją również dowody wskazujące, że obniżenie nadciśnienia tętniczego może przynieść znaczne korzyści w postaci zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych, a tym samym poprawy ogólnego stanu zdrowia starzejącej się populacji. Nadciśnieniu można zapobiegać poprzez szereg czynników związanych ze stylem życia, w tym zdrową dietę, utrzymywanie prawidłowej masy ciała i odpowiednią aktywność fizyczną. Można je również kontrolować za pomocą leków przeciwnadciśnieniowych.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Obecność cukrzycy w późnym okresie życia może zwiększać ryzyko demencji. Słaba kontrola poziomu glukozy wiąże się z gorszym funkcjonowaniem poznawczym i znacznym pogorszeniem funkcji poznawczych. Ponadto stwierdzono, że powikłania związane z cukrzycą, takie jak uszkodzenie nerek, wzroku i słuchu oraz choroby układu krążenia, zwiększają ryzyko demencji. Istnieją pewne dowody sugerujące, że leczenie chorób sercowo-naczyniowych związanych z cukrzycą, takich jak wysoki poziom cholesterolu i nadciśnienie, może pośredniczyć w ryzyku demencji. Poza odpowiednią terapią, można je zmniejszyć lub w niektórych przypadkach zapobiegać im poprzez szereg czynników związanych ze stylem życia, w tym zdrową dietę, utrzymanie prawidłowej masy ciała i udział w odpowiedniej ilości aktywności fizycznej.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Nadmierne spożycie alkoholu jest powszechne w wielu krajach i jest jedną z głównych przyczyn ogólnej niepełnosprawności na świecie. Istnieją obszerne dowody na to, że nadmierne spożycie alkoholu jest czynnikiem ryzyka demencji i pogorszenia funkcji poznawczych, będąc bezpośrednią przyczyną ponad 200 chorób, w tym czynników ryzyka wielu innych urazów. Badania przesiewowe i krótkie interwencje w podstawowej opiece zdrowotnej są jednym z najbardziej opłacalnych sposobów zmniejszenia zachorowalności i zgonów związanych z alkoholem. Ograniczenie, spożywanie na poziomie nieszkodliwym lub zaprzestanie spożywania alkoholu zmniejsza ryzyko pogorszenia funkcji poznawczych i demencji.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Demencja jest poprzedzona pogorszeniem funkcji poznawczych. Koncepcja rezerwy poznawczej została zaproponowana jako czynnik ochronny, który może zmniejszyć ryzyko klinicznego wystąpienia demencji i pogorszenia funkcji poznawczych. Rezerwa poznawcza odnosi się do zdolności mózgu do radzenia sobie lub kompensowania neuropatologii lub uszkodzeń. Zwiększona aktywność poznawcza, w porównaniu z niskim poziomem aktywności poznawczej, może stymulować (lub zwiększać) rezerwę poznawczą i mieć działanie buforujące przed szybkim pogorszeniem funkcji poznawczych, a także znacznie zmniejszać ryzyko wystąpienia łagodnych zaburzeń poznawczych lub choroby Alzheimera. Zwiększoną aktywność poznawczą można osiągnąć poprzez stymulację poznawczą i/lub trening poznawczy. Stymulacja poznawcza odnosi się do “uczestnictwa w szeregu działań mających na celu poprawę funkcjonowania poznawczego i społecznego”, podczas gdy trening poznawczy odnosi się do “kierowanej praktyki określonych standardowych zadań mających na celu poprawę określonych funkcji poznawczych”. Zaleca się, aby mózg był jak najbardziej aktywny, stymulując obszary odpowiedzialne za pamięć, uwagę i koncentrację. Można to osiągnąć poprzez regularne stawianie wyzwań umysłowi i uczestniczenie w zajęciach wymagających umiejętności poznawczych, takich jak krzyżówki, gry planszowe, łamigłówki matematyczne lub liczbowe, układanki, a nawet nauka nowego języka.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.

Zaangażowanie społeczne jest ważnym predyktorem dobrego samopoczucia przez całe życie i może pomóc w zapobieganiu demencji. Przeciwnie, wykazano, że brak zaangażowania społecznego naraża osoby starsze na zwiększone ryzyko uszkodzenia funkcji poznawczych i demencji. Niższy poziom uczestnictwa w życiu społecznym, rzadsze kontakty społeczne i samotność wiążą się z wyższymi wskaźnikami demencji. Aktywność społeczna i wsparcie społeczne są silnie związane z dobrym zdrowiem i samopoczuciem przez całe życie, a integracja społeczna powinna być wspierana przez całe życie. Utrzymywanie zdrowych relacji i aktywnej sieci społecznej może pomóc w ochronie przed demencją. Spotkania towarzyskie z przyjaciółmi, uczestnictwo w grupach społecznych i/lub wolontariat w swojej społeczności to sposoby na utrzymanie zaangażowania w regularne działania społeczne.

UWAGA: Informacje te nie zwalniają z obowiązku monitorowania lub konsultacji medycznej.