Πρόληψη της άνοιας

Η φυσική δραστηριότητα είναι ισχυρή σύσταση για τη μείωση του κινδύνου γνωστικής έκπτωσης. Ο σωματικά δραστήριος τρόπος ζωής σχετίζεται με την υγεία του εγκεφάλου και οι δραστήριοι σωματικά άνθρωποι έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν γνωστική έκπτωση, άνοια κάθε είδους, αγγειακή άνοια και νόσο Αλτσχάιμερ σε σχέση με τα αδρανή άτομα.
Ειδικότερα, όσο πιο φυσικά δραστήριος είναι κάποιος τόσο περισσότερο προστατεύεται. Για τα άτομα άνω των 65 ετών, η φυσική δραστηριότητα περιλαμβάνει τη δραστηριότητα αναψυχής ή στον ελεύθερο χρόνο, τη μετακίνηση (π.χ. περπάτημα, ποδηλασία ή κολύμπι), την επαγγελματική δραστηριότητα (αν το άτομο εξακολουθεί να εργάζεται), δουλειές στο σπίτι, παιχνίδια, αθλήματα ή άσκηση με πρόγραμμα, στο πλαίσιο των καθημερινών, οικογενειακών και ομαδικών δραστηριοτήτων. Η φυσική δραστηριότητα βελτιώνει επίσης την καρδιοαναπνευστική και μυϊκή κατάσταση, την υγεία των οστών και τη λειτουργικότητα και μειώνει τον κίνδυνο μη μεταδοτικών ασθενειών και κατάθλιψης.
Θεωρείται ότι μια καλή αρχή είναι η αεροβική άσκηση με σταδιακή διαβάθμιση δυσκολίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η εξάρτηση από το κάπνισμα σχετίζεται με άνοια και γνωστική έκπτωση καθώς και με άλλες διαταραχές και παθήσεις σχετικές με ηλικία. Η εξάρτηση από το κάπνισμα είναι επίσης παγκοσμίως η κύρια αιτία θανάτου που μπορεί να αποφευχθεί καθώς και ο κύριος παράγοντας κινδύνου για πολλές παθήσεις, μεταξύ αυτών πολλά είδη καρκίνου, καρδιαγγειακά νοσήματα, παράγοντες κινδύνου και αναπνευστικές διαταραχές. Η διακοπή του καπνίσματος έχει επίσης συσχετιστεί με μειωμένα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και στρες, καθώς και με βελτίωση της διάθεσης και της ποιότητας ζωής σε σύγκριση με τη συνέχιση του καπνίσματος. Οι παρεμβάσεις για τη θεραπεία της εξάρτησης από το κάπνισμα μπορεί να ποικίλλουν και να βασίζονται είτε σε στρατηγικές συμπεριφοράς είτε σε διάφορες φαρμακολογικές θεραπείες, με τον συνδυασμό φαρμακολογικών και μη φαρμακολογικών προσεγγίσεων να φαίνεται ως ο αποτελεσματικότερος για τη διακοπή καπνίσματος.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η υγιεινή διατροφή διά βίου διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη βέλτιστη εξέλιξη, όσον αφορά τη διατήρηση της υγείας, την πρόληψη ασθενειών και πολλές από τις παθήσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας, όπως τον διαβήτη και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Επομένως, οι διατροφικοί παράγοντες ενδεχομένως σχετίζονται με την εξέλιξη της άνοιας άμεσα και μέσω του ρόλου που παίζουν για άλλους παράγοντες κινδύνου και η υγιεινή διατροφή μπορεί να προλάβει σημαντικά τη γνωστική έκπτωση. Η προτίμηση της μεσογειακής διατροφής, της πιο εκτενώς μελετημένης διατροφικής προσέγγισης, σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο ήπιας γνωστικής έκπτωσης και νόσου Αλτσχάιμερ και με καλύτερη επεισοδιακή μνήμη και συνολική νόηση.
Η κατανάλωση φρούτων, λαχανικών (όπως φακές, φασόλια), ψαριών, ξηρών καρπών, ελαιόλαδου, τροφών ολικής άλεσης και καφέ σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο άνοιας ή γνωστικής έκπτωσης. Η υψηλή κατανάλωση ψαριών συνδέεται με μικρότερη έκπτωση μνήμης, καθώς και με την πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (από τα ψάρια). Επίσης ενδεχομένως συνιστάται η μείωση άλατος και ζάχαρης.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η αυξημένη χοληστερόλη ορού είναι ένας από τους βασικούς μεταβλητούς παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ο επιπολασμός της αυξημένης ολικής χοληστερόλης μεταξύ των χωρών φαίνεται να συσχετίζεται με τον πλούτο: στις χώρες με υψηλό εισόδημα παραπάνω από το 50% των ενηλίκων παρουσιάζει αυξημένα συνολικά επίπεδα χοληστερόλης, περισσότερο από το διπλάσιο ποσοστό σε χώρες με χαμηλό εισόδημα. Τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα ενδεχομένως σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας. Βάσει της σοβαρότητας της δυσλιπιδαιμίας [αφύσικη ποσότητα λιπιδίων (π.χ. τριγλυκερίδια, χοληστερόλη ή/και φωσφολιπίδια λίπους) στο αίμα] και του συνολικού κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων, μπορεί να επιλεχθούν προσεγγίσεις που ενέχουν φαρμακευτική αγωγή ή αλλαγή του τρόπου ζωής για τη μείωση της χοληστερόλης στο αίμα. Η μείωση βάρους και των κορεσμένων λιπαρών στη διατροφή (μείωση της κατανάλωσης τροφών ζωικής προέλευσης) είναι οι πιο συνηθισμένες και αποτελεσματικότερες συστάσεις για τον τρόπο ζωής. Βέβαια, η δυσλιπιδαιμία συχνά ελέγχεται και αντιμετωπίζεται με αγωγή.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Υφίστανται ουσιαστικές αποδείξεις για τη σχέση της κατάθλιψης με την γνωστική έκπτωση και την άνοια. Όταν το άτομο πάσχει από κατάθλιψη, σχεδόν διπλασιάζεται ο κίνδυνος εμφάνισης άνοιας. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η γνωστική έκπτωση μπορεί να είναι το κύριο σύμπτωμα κατάθλιψης στους ηλικιωμένους, φαινόμενο που ονομάζεται ψευδοάνοια. Οι παρεμβάσεις που δεν περιλαμβάνουν φάρμακα ενδεχομένως βοηθούν, όπως η ψυχοεκπαίδευση (για τον πάσχοντα και την οικογένειά του, κατά περίπτωση), η αντιμετώπιση των τρεχόντων ψυχοκοινωνικών στρεσογόνων παραγόντων, η επανενεργοποίηση των κοινωνικών δικτύων, η ψυχοθεραπεία ή/και η συμβουλευτική και η τακτική παρακολούθηση.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Οι επιπλοκές της απώλειας ακοής ωστόσο συχνά υποτιμούνται σε προσωπικό αλλά και σε επίπεδο πληθυσμού. Η απώλεια ακοής αποδυναμώνει τη λειτουργική ικανότητα και την κοινωνική και συναισθηματική ευημερία. Η επιδείνωση της ακοής επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να επικοινωνεί με άλλους η οποία κατ’ επέκταση μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα απογοήτευσης, απομόνωσης και μοναξιάς. Οι πιο ηλικιωμένοι ενήλικες που βιώνουν την απομόνωση ως αποτέλεσμα παραγόντων σχετικών με την ηλικία, όπως η μειωμένη κινητικότητα, η διακοπή της οδήγησης, ο θάνατος των συντρόφων ή η μοναχική διαβίωση, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε αυτές τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις. Η απώλεια ακοής σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης ή άνοιας και σχεδόν διπλασιάζει τον κίνδυνο περιστασιακών άνοιας. Η απώλεια ακοής και η γνωστική έκπτωση ή η άνοια μεμονωμένα ή συνδυαστικά προκαλούν μειωμένη λειτουργική ικανότητα και αυξημένο φόρτο φροντίδας. Οι παρεμβάσεις για την απώλεια ακοής επομένως, δύνανται να βελτιώσουν ουσιαστικά τα αποτελέσματα για τους ηλικιωμένους σε πολλούς τομείς. Για τον έγκαιρο εντοπισμό και τη διαχείριση της απώλειας ακοής συνιστάται ο έλεγχος και η παροχή ακουστικών βαρηκοΐας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν μερικούς από τους πλέον χαρακτηρισμένους και αποδεδειγμένους κινδύνους για μια πληθώρα μη μεταδοτικών ασθενειών και έχουν συνδεθεί με διάφορες ιατρικές επιπλοκές, όπως ο διαβήτης, ο καρκίνος, η πρόωρη θνησιμότητα και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τόσο ως άμεσοι παράγοντες κινδύνου όσο και έμμεσα για άλλα καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως η υψηλή χοληστερόλη και η υπέρταση. Η παχυσαρκία αυξάνεται σταθερά μεταξύ των ηλικιωμένων ενηλίκων και έχει διαπιστωθεί σύνδεση μεταξύ της υπερβολικής λιπώδους σωματικής μάζας, της γνωστικής έκπτωσης και του υψηλότερου κινδύνου άνοιας. Η απώλεια βάρους μπορεί έμμεσα να μειώσει τον κίνδυνο άνοιας βελτιώνοντας μία πληθώρα παραγόντων μεταβολισμού που σχετίζονται με την παθογένεια γνωστικής έκπτωσης και άνοιας (π.χ. ανοχή στη γλυκόζη, ευαισθησία στην ινσουλίνη, αρτηριακή πίεση και φλεγμονή).
Ωστόσο, πιθανολογείται μία άμεση ευεργετική επίδραση της μείωσης του βάρους. Παρόλο που τα τεκμήρια για την πιθανή μείωση του βάρους φαίνεται ότι σχετίζονται με αυξημένη φυσική δραστηριότητα, η σκόπιμη απώλεια βάρους μπορεί να βελτιώσει τις επιδόσεις σε ορισμένους γνωστικούς τομείς, τουλάχιστον σε παχύσαρκα άτομα. Ο τρόπος ζωής που περιλαμβάνει  διατροφή και φυσική δραστηριότητα φαίνεται ότι έχει καλύτερα αποτελέσματα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η υπέρταση στους μεσήλικες έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο για άνοια στα τελευταία έτη της ζωής. Ειδικότερα, σε άτομα που αναπτύσσουν άνοια έχει διαπιστωθεί ένα μοτίβο αυξημένης αρτηριακής πίεσης κατά τη μέση ηλικία, ακολουθούμενο από ταχεία μείωση της αρτηριακής πίεσης σε μεταγενέστερο στάδιο της ζωής. Υπάρχουν ανάμεικτα στοιχεία σχετικά με τη μείωση της αρτηριακής πίεσης στους μεσήλικες και τους ηλικιωμένους και επακόλουθη γνωστική έκπτωση ή άνοια. Βέβαια, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η μείωση υπέρτασης μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη μείωση θνησιμότητας εξαιτίας καρδιαγγειακών νοσημάτων και επομένως να βελτιώσει την υγεία του ηλικιωμένου πληθυσμού. Η υπέρταση προλαμβάνεται χάρη σε ποικίλους παράγοντες τρόπου ζωής, μεταξύ αυτών η υγιεινή διατροφή, η διατήρηση υγιούς βάρους και η επαρκής φυσική δραστηριότητα. Η υπέρταση προλαμβάνεται επίσης με αντι-υπερτασική αγωγή.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η παρουσία του διαβήτη στους ηλικιωμένους ενδέχεται να αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας. Ο ανεπαρκής έλεγχος της γλυκόζης συνδέεται με χαμηλή γνωστική λειτουργία και αυξημένη γνωστική έκπτωση. Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί ότι οι επιπλοκές που σχετίζονται με τον διαβήτη, όπως η νεφρική βλάβη, η οφθαλμική βλάβη, η εξασθένηση της ακοής και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας. Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η θεραπεία καρδιαγγειακών συνυπαρχουσών νοσημάτων που σχετίζεται με διαβήτη, όπως η υψηλή χοληστερόλη και η υπέρταση μπορεί να μετριάζει τον κίνδυνο άνοιας. Εκτός από την κατάλληλη θεραπεία, τα ανωτέρω μπορεί να μειωθούν ή σε ορισμένες περιπτώσεις να προληφθούν χάρη σε ποικίλους παράγοντες τρόπου ζωής, μεταξύ αυτών η υγιεινή διατροφή, η διατήρηση υγιούς βάρους και η επαρκής φυσική δραστηριότητα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ συνηθίζεται σε πολλές χώρες και είναι μία από τις κυριότερες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως. Υπάρχουν αρκετά τεκμήρια που καθιστούν την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ παράγοντα κινδύνου για την άνοια και τη γνωστική έκπτωση, άμεση αιτία για περισσότερες από 200 ασθένειες, ενώ έχει κατηγορηθεί ότι συμβάλλει και σε πολλές άλλες παθήσεις.
Ο έλεγχος και η σύντομη παρέμβαση στον τομέα πρωτοβάθμιας περίθαλψης είναι από τα πιο οικονομικά αποδοτικά μέσα για τη μείωση της θνησιμότητας και των θανάτων που οφείλονται στο αλκοόλ.
Η μείωση, η μη επιβλαβής κατανάλωση αλκοόλ ή η διακοπή αυτής μειώνουν τον κίνδυνο για γνωστική έκπτωση και άνοια.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η γνωστική έκπτωση προηγείται της άνοιας. Η έννοια του γνωστικού αποθέματος έχει προταθεί ως παράγοντας προστασίας που ενδεχομένως μειώνει τον κίνδυνο κλινικής ενεργοποίησης της άνοιας και της γνωστικής έκπτωσης. Η γνωστική εφεδρεία αναφέρεται στην ικανότητα του εγκεφάλου να αντιμετωπίζει ή να αντισταθμίζει τη νευροπαθολογία ή τη βλάβη. Η αυξημένη γνωστική δραστηριότητα, σε σύγκριση με το χαμηλό επίπεδο αυτής, ενδεχομένως διεγείρει (ή αυξάνει) το γνωστικό απόθεμα, αντισταθμίζει την ταχεία γνωστική έκπτωση και μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο ήπιας γνωστικής έκπτωσης ή νόσου Αλτσχάιμερ. Η αυξημένη γνωστική δραστηριότητα επιτυγχάνεται με γνωστικό ερέθισμα ή/και γνωστική εκπαίδευση. Το γνωστικό ερέθισμα είναι «η συμμετοχή σε ένα σύνολο δραστηριοτήτων με στόχο τη βελτίωση της γνωστικής και κοινωνικής λειτουργίας», ενώ η γνωστική εκπαίδευση είναι η «καθοδηγούμενη εξάσκηση συγκεκριμένων τυποποιημένων ασκήσεων που σχεδιάστηκαν για την ενίσχυση ειδικών γνωστικών λειτουργιών». Συνιστάται ο εγκέφαλος να παραμένει σε εγρήγορση όσο περισσότερο γίνεται και να διεγείρονται οι περιοχές του εγκεφάλου υπεύθυνες για τη μνήμη, την προσοχή και τη συγκέντρωση, κάτι που επιτυγχάνεται θέτοντας τακτικά προκλήσεις στο μυαλό και συμμετέχοντας σε δραστηριότητες που εμπεριέχουν γνωστικές δεξιότητες, όπως σταυρόλεξα, επιτραπέζια, γρίφους με αριθμούς ή μαθηματικά, παζλ, ή ακόμη και με την εκμάθηση μιας νέας γλώσσας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.

Η κοινωνική συμμετοχή είναι σημαντικός δείκτης ευημερίας διά βίου και βοηθά στην πρόληψη της άνοιας. Αντιθέτως, η κοινωνική αποξένωση έχει αποδειχθεί ότι θέτει αυξημένο κίνδυνο στα ηλικιωμένα άτομα όσον αφορά τη γνωστική έκπτωση και την άνοια. Η μειωμένη κοινωνική συμμετοχή, η λιγότερο συχνή κοινωνική επαφή και η μοναξιά συνδέονται με υψηλότερα ποσοστά περιστατικών άνοιας. Η κοινωνική συμμετοχή και η υποστήριξη συνδέονται σημαντικά με την καλή υγεία και την ευημερία διά βίου και η κοινωνική συμπερίληψη πρέπει να υποστηρίζεται διά βίου. Η διατήρηση υγιών σχέσεων και ενός ενεργού κοινωνικού δικτύου συμβάλλει στην προστασία κατά της άνοιας. Η κοινωνικοποίηση με φίλους, η συμμετοχή σε κοινωνικές ομάδες, ή/και ο εθελοντισμός στην κοινότητα είναι τρόποι για να συμμετέχετε σε τακτικές κοινωνικές δραστηριότητες.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εν λόγω πληροφορίες δεν αντικαθιστούν την ιατρική παρακολούθηση ή συμβουλή.